Van Leeuwen orgel
Het grote orgel van Willem van Leeuwen werd gebouwd onder adviseurschap van Cor Kee. Het front is ontworpen in samenspraak met meubelmaker D. Ooiman die balustrade en kassen maakte en W. Huistra, de architect die de wederopbouw van de Lambertikerk begeleidde.
Ondanks de heersende "Orgelbewegung" kreeg Zelhem een orgel met een opvallend milde intonatie, een evenwichtige, klassieke dispositie en een warme klank. Een aardig detail is ook dat Van Leeuwen zich bleef verzetten tegen de wens van de restauratiecommissie om uit kostenbesparing de grootste pijpen van zink te maken. Als de commissie de meerkosten voor 42 orgelmetalen frontpijpen voor haar rekening wilde nemen, zou Van Leeuwen de 18 grootste binnenpijpen voor eigen rekening in orgelmetaal uitvoeren. Gelukkig ging de commissie akkoord!
In 2001 werd het orgel 50 jaar. Het Hoofdwerk was behoorlijk vervuild, de mechaniek wat uitgelopen en het toetsbeleg versleten. Als "verjaardagscadeautje" kreeg het orgel in 2003 van de firma Gebr. Reil uit Heerde een flinke opknapbeurt. Het pijpwerk van het Hoofdwerk werd schoongemaakt, en de intonatie op bescheiden wijze aangepast, zodat het prestantenkoor beter mengt en evenwichtiger en sprankelender klinkt. De mechanieken werden weer goed lopend gemaakt, en er kwam nieuw toetsbeleg.
Bij wijze van experiment werd het orgel gestemd in een Neidhardt-stemming. Deze staat dicht bij de gelijkzwevende temperatuur maar maakt toch de klank helderder in de toonsoorten met weinig kruisen en mollen.
Dispositie van het Van Leeuwen orgel
| Hoofdwerk | C-g''' | Rugwerk | C-g''' | Pedaal | C-f' |
|---|---|---|---|---|---|
| Quintadeen | 16' | Holpijp | 8' | Subbas | 16' |
| Prestant | 8' | Prestant | 4' | Prestant | 8' |
| Roerfluit | 8' | Roerfluit | 4' | Bourdon | 8' |
| Gamba | 8' | Woudfluit | 2' | Octaaf | 4' |
| Octaaf | 4' | Sesquialter | II-III st. | Bazuin | 16' |
| Nachthoorn | 4' | Scherp | IV-V st. | ||
| Quint | 22/3' | Kromhoorn | 8' | Koppeling HW-RW | |
| Octaaf | 2' | Tremulant | Koppeling Ped-RW | ||
| Mixtuur | IV-VI st. | Koppeling Ped-HW | |||
| Trompet | 8' | Vrije Combinatie* | |||
Toonhoogte: a=440hz
Stemming: milde Neidhardt-variant
*)De vrije combinatie maakt het mogelijk om snel tussen twee vooraf ingestelde registraties te wisselen.
Technische informatie
Het pijpwerk is van orgelmetaal, behalve het onderste octaaf van Quintadeen 16', Holpijp 8' en Bourdon 8', en de gehele Subbas 16'; deze zijn van hout. Trompet 8' en Kromhoorn 8' hebben metalen stevels en koppen, de Bazuin 16' (met volledige bekerlengte) heeft houten stevels en koppen. De Gamba 8' heeft expressions, en het groot octaaf van de Gamba spreekt in de Roerfluit. Het bovenste octaaf van de Trompet 8' heeft dubbele bekerlengte. De Nachthoorn 4' is buitengewoon wijd.
De samenstelling van de vulstemmen is:
| Mixtuur HW: | C | 2 | 11/3 | 1 | 2/3 | ||||
| c | 22/3 | 2 | 11/3 | 1 | 2/3 | ||||
| c’ | 4 | 22/3 | 2 | 11/3 | 1 | 2/3 | |||
| c’’ | 51/3 | 4 | 22/3 | 2 | 11/3 | 1 | |||
| Sesquialter RW: | g | 22/3 | 13/5 | ||||||
| c’ | 22/3 | 13/5 | 11/3 | ||||||
| Scherp RW: | C | 1 | 2/3 | 1/2 | 1/3 | ||||
| G | 11/3 | 1 | 2/3 | 1/2 | |||||
| g | 2 | 11/3 | 1 | 2/3 | 1/2 | ||||
| g’ | 22/3 | 2 | 11/3 | 1 | 2/3 | ||||
| g’’ | 4 | 22/3 | 2 | 11/3 | 1 |
Opvallend zijn de weinige repetities en het ontbreken van verdubbelingen in de Hoofdwerkmixtuur. Ook de samenstelling van de Sesquialter, met het hoge kwintkoor, is vrij ongebruikelijk.
Het front van de hoofdkas bestaat volledig uit sprekende pijpen: in de zijtorens staan de 12 grootste pijpen van de Prestant 8' van het Pedaal, en in de middentoren en tussenvelden staan de 23 grootste pijpen van de Hoofdwerkprestant. Bij het Rugwerk zijn de 6 grootste frontpijpen loos, de volgende 24 van de Prestant 4', en tenslotte zijn nog enkele van de kleinste frontpijpen in de ronde torens loos.
De windladen zijn gebouwd volgens het Veka-systeem. De pedaalladen staan links en rechts onder in het orgel. De manuaalladen zijn in C- en Cis-kant gedeeld, met de grootste pijpen in het midden. De windmotor en twee magazijnbalgen liggen in een lage nis achter het orgel. Onderin de meer dan manshoge rugwerkkas ligt ook nog een magazijnbalg.
De speeltractuur is mechanisch. De registertractuur is electropneumatisch (met de door Cavaillé-Coll ontwikkelde "moteurs a double effet" die de registerslepen open en dicht trekken). Deze pneumatiek heeft zijn eigen magazijnbalg.
Layout van de speeltafel
In de volgende tabel is de nummering van de registerknoppen te zien. Naast elke registerknop zit ook een kleine knop om dat register aan de vrije combinatie toe te voegen.
| Links: | Rechts: | ||
|---|---|---|---|
| 1 | Holpijp 8 | 13 | Quintadeen 16 |
| 2 | Prestant 4 | 14 | Prestant 8 |
| 3 | Roerfluit 4 | 15 | Roerfluit 8 |
| 4 | Woudfluit 2 | 16 | Gamba 8 |
| 5 | Sesquialter | 17 | Octaaf 4 |
| 6 | Scherp | 18 | Nachthoorn 4 |
| 7 | Kromhoorn 8 | 19 | Quint 3 |
| 8 | Subbas 16 | 20 | Octaaf 2 |
| 9 | Prestant 8 | 21 | Mixtuur |
| 10 | Bourdon 8 | 22 | Trompet 8 |
| 11 | Octaaf 4 | 23 | Tremulant RW |
| 12 | Bazuin 16 | ||
De koppelingen zijn uitgevoerd als treden. Linksonder zitten op volgorde de koppels RW aan HW, RW aan Pedaal en HW aan Pedaal. Rechtsonder zit de trede voor de vrije combinatie.